Stanisław Jankowski – Cichociemny

Stanisław Jankowski – Cichociemny

ps.: „Burek”, „Agaton”, „Kucharski”

Stanisław Michał Jankowski
vel Stanisław Wszucki, vel Stanisław Kowalski, vel Stanisław Wiśniewski, vel Stanisław Zawadzki, vel Stanisław Brzózka

 

Ur. 29 września 1911 r. w Warszawie, zm. 5 marca 2002 r. w Warszawie – harcerz, architekt urbanista, kapitan artylerii Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, adiutant gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, cichociemny.

 

 

Od 1922 r. w prywatnym gimnazjum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej (tzw. Szkole Ziemi Mazowieckiej) w Warszawie, w maju 1929 r. zdał egzamin dojrzałości. Od 1923 r. harcerz, drużynowy 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej.

Od października 1929 r. w Szkole Sztuk Pięknych im. W. Gersona (wg. Krzysztofa A. Tochmana – wg. relacji Rodziny prawdopodobnie nie studiował w SSP). Od 1930 r. studia historii sztuki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu im. J. Piłsudskiego w Warszawie (wg. Krzysztofa A. Tochmana – według relacji Rodziny studiował przez rok prawo na Uniwersytecie Warszawskim), następnie na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

Od 17 września 1934 r. do czerwca 1935 r. w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, praktyka w 8 Pułku Artylerii Lekkiej w Płocku. Przeniesiony do rezerwy, mianowany do stopnia podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1938 r.

Od czerwca 1936 r. projektant w pracowni prof. Bohdana Pniewskiego, od 1938 r. asystent u prof. Adolfa Szyszko – Bohusza w Katedrze projektowania na Wydziale Architektury, 30 czerwca 1938 r. uzyskał dyplom inżyniera architekta.

 

Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176

 

dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org

 

 

II wojna światowa

Zmobilizowany 2 września 1939 r., przydzielony jako oficer zwiadowczy formowanej 1 baterii dywizjonu artylerii Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 3 w Wilnie. Po agresji ZSRR na Polskę 21 września przekroczył granicę z Litwą, do 16 października internowany w obozie w Połądze. Uciekł, dzięki pomocy litewskiej Polonii w Kownie zdobył paszport oraz wizy. W nocy z 2 na 3 listopada przekroczył granicę z Łotwą, przez Estonię, Szwecję, Danię, Holandię i Belgię 10 listopada dotarł do Francji. 

11 listopada w Bessières wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych we Francji, od 3 grudnia w Ośrodku Szkolenia Artyleryjskiego w Bressuire (departament Deux-Sèvres) wraz z późniejszym Cichociemnym ppor. Januszem Zalewskim ps. Chinek. Do 7 maja 1940 r. praktyka na linii Maginota we francuskim 36 Pułku Artylerii Lekkiej, następnie od 7 maja w Polskim Ośrodku Szkoleniowym w Coëtquidan, później do 18 czerwca przydzielony do 2 dywizjonu 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty w Ludeac, m.p. Plelan le Granad.

 

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

Po kapitulacji Francji piesza ewakuacja w kierunku Nantes, przez Redon, St. Nazaire, Croisique, następnie brytyjską korwetą dotarł 21 czerwca do Plymouth. Tego samego dnia w Palmirach pod Warszawą Niemcy rozstrzelali Jego ojca i brata. Od 17 lipca przydzielony jako oficer zwiadowczy 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej 1 Brygady Strzelców w St. Andrews.

 

Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, ukończył m.in. Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej (kryptonim polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). Zaprzysiężony na rotę AK 11 grudnia 1941 r., odtąd w dyspozycji  Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem od 3 marca 1942 r.

Zrzucony do Polski w nocy z 3 na 4 marca 1942 roku w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa.

Razem z nim skoczyli: por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.

Aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, u „ciotki” Michaliny Wieszeniewskiej. Od kwietnia przydzielony jako kierownik Wydziału Legalizacji i Techniki do Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK. Zadaniem Wydziału było m.in. przygotowywanie fałszywych dokumentów dla oficerów wywiadu działających w okupowanej Europie, „pakowanie” konspiracyjnej poczty KG AK wysyłanej do Londynu oraz wykonywanie stacjonarnych i przenośnych skrytek na materiały wywiadowcze. Używał wówczas pseudonimu „Kucharski” oraz kryptonimu „198”.

 

Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165

 

Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227

 

 

Powstanie Warszawskie

Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim, od 2 sierpnia jako dowódca plutonu „Agaton” w batalionie „Pięść” Zgrupowania „Radosław”, który obsadził Cmentarz Ewangelicki na Woli. Lekko rannny 9 sierpnia na Stawkach, przy ul. Bonifraterskiej, uczestniczył w walkach batalionu „Czata 49”.

W nocy z 13 na 14 sierpnia wraz z 3 oficerami, w tym Cichociemnym Stefanem Bałukiem ps. Kubuś przeszedł w pierwszym patrolu kanałami ze Starówki na Żoliborz (i z powrotem), w celu nawiązania łączności z płk. Mieczysławem Niedzielskim ps. Żywiciel. W składzie patrolu byli także: Jan Wojtowicz ps. Wojtek oraz Kazimierz Piechotka ps. Jacek. Po nawiązaniu łączności i powrocie, uczestnik natarcia na Dworzec Gdański.

Wraz z patrolem jeszcze dwukrotnie przechodził kanałami pomiędzy Starówką a Żoliborzem. 28 sierpnia odznaczeni zostali Orderem Virturi Militari V kl. Przechodził kilkakrotnie kanałami także na Mokotów, Sadybę, Śródmieście.

Od 4 września dowódca „Oddziału Łączności nr 59”, składającego się z plutonu „Agaton” oraz części kompanii „Zemsta”. Jego zadaniem była osłona Komendy Głównej AK, kwaterującej w Śródmieściu Południowym. 22 września odznaczony Krzyżem Walecznych po raz drugi. Awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem od 15 lipca 1944 r.

Aleksander Dobraczyński – Kanały warszawskie. Ich rola podczas Powstania Warszawskiego 1944 r.
w: Koło Byłych Żołnierzy AK – Oddział Londyn, polishresistance-ak.org

 

Po kapitulacji Powstania adiutant Naczelnego Wodza gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór. Od 5 października w niewoli niemieckiej, osadzony w obozach Kruglanken, 73 Langwasser, IV C Colditz, Tittmonning, Laufen, Altenmarkt in Pongau. 5 maja 1945 r. uwolniony na szosie tyrolskiej razem z gen. Komorowskim oraz innymi wyższymi oficerami AK przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty.

 

Stanisław Jankowski – „Ambas” i inni. Szkolenie
w: Biuletyn informacyjny AK nr 6 (326) czerwiec 2017, s. 12 – 20

 

Andrzej Bogusławski – Jeszcze o „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 101, s. 212 – 217, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.

 

 

Po wojnie

Od 12 maja 1945 r. w Londynie, nadal jako adiutant gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, po ok. 4 miesiącach zwolniony na własną prośbę. W w lipcu 1946 r. uzyskał dyplom Civic Design na studium urbanistycznym Uniwersytetu w Liverpoolu.

Powrócił do Polski 8 września 1946 r., po potwierdzeniu możliwości zatrudnienia w Biurze Odbudowy Stolicy, w Pracowni Urbanistycznej Warszawy przekształconej w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy. Jako architekt urbanista w Pracowni Planu Ogólnego Biura Odbudowy Stolicy. Do 1949 r. starszy asystent Katedry Urbanistyki na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Od 1949 r. do 1986 r. kierownik Pracowni: Planu 6-letniego, Planu Ogólnego, Planu Śródmieścia oraz głównego specjalisty. Współautor projektu i realizacji trasy W-Z (1947-1949), MDM – Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej  (1950-1952).

W latach 1961 – 1962 urbanista Ministerstwa Gospodarki Komunalnej Iraku w Bagdadzie, współautor planów ogólnych i regionalnych wielu miast, m.in. Mosulu, Basry, Karbali. W 1964 r. kierownik zespołu polskich urbanistów, realizujących zwycięski projekt odbudowy po trzęsieniu ziemi Skopje (Jugosławia, obecnie stolica Macedonii Północnej). W latach 1971 – 1972 w zespole polskich urbanistów opracowujących projekt odbudowy po trzęsieniu ziemi Chimbote (Peru). W latach 1973-1975 ekspert Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie ds. projektu i realizacji programu budowy mieszkań dla ofiar bombardowań w Wietnamie. Od 1976 r. konsultant „Miastoprojekt Kraków” ds. Programu Mieszkaniowego Iraku. W latach 1982-1983 kierownik Pracowni Planu Ogólnego miasta Nicosia (Cypr). Współautor Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów (Umschlagplatz) w Warszawie, powstałego w latach 1988 – 1989.

Od 1977 r. przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Światowego Kongresu Międzynarodowej Unii Architektów, który miał miejsce w Warszawie w 1981 r. Laureat wielu nagród, konkursów architektonicznych i urbanistycznych. Autor filmów, wystaw publikacji nt. Warszawy. Członek Towarzystwa Urbanistów Polskich, Stowarzyszenia  Architektów Polskich, Instytutu Architektów Amerykańskich, Stowarzyszenia Architektów Meksyku.

Współzałożyciel i członek Rady Naczelnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

 

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1938 r.
• porucznik – ze starszeństwem od 3 marca 1942 r.
• kapitan – ze starszeństwem od 15 lipca 1944 r.

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 28 sierpnia 1944 r.
• Krzyż Walecznych – 1944 r., dwukrotnie
• Order Sztandaru Pracy
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 1949 r.
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1994 r.
• Krzyż Armii Krajowej

 

 

Życie rodzinne

Syn Czesława adwokata oraz Elżbiety z domu Śliwickiej. W 1936 r. zawarł związek małżeński z Zofią z domu Garlicką (1912-1942) architektem, żołnierzem ZWZ – AK, zamordowaną w grudniu 1942 r. w Oświęcimiu. Mieli córkę Magdalenę (ur. 1939 r.) redaktorkę PIW, zamężną Stajewską.

W 1946 r. zawarł związek małżeński z Hanną z domu Woyzbun (1926-1995) łączniczką AK ps. Krystyna w Dziale Legalizacji i Techniki Oddziału II KG AK, sanitariuszką w Powstaniu Warszawskim, urbanistkę. Mieli dwóch synów: Michała (1947-2015) doktora informatyki, wykładowcę UW i Piotra (ur. 1949 r.) inż architekta, adiunkta na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej oraz córkę Hannę (ur. 1953 r.) mgr psychologii zamężną Gorską.

Zobacz stronę –  stanislawjankowskiagaton.pl

 

 

Upamiętnienie

W 1980 r. ukazała się książka – Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, Wspomnienia 1939-1946. T 1/2, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, trzykrotnie wznawiana.

W 1990 r. powstał czteroczęściowy film dokumentalny (biograficzny) w reżyserii Ludwika Perskiego o Stanisławie Jankowskim, pt. „Dawno temu cichociemny” (4 x ok. 30-40 min.), wyprodukowany przez Telewizję Polską, Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie.

W 1995 r. Stanisław Jankowski otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy.

W 2009 r.  Jego imię otrzymał skwer w Warszawie (Śródmieście, Powiśle), położony pomiędzy ulicami: Browarną, Karową, Dobrą i Gęstą.

W 2015 r.  Szczep 211 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych Związku Harcerstwa Polskiego przyjął imię kpt. Stanisława Jankowskiego „Agatona”. Miejsce działania Szczepu: Szkoła Podstawowa nr 246 im. I WDP „T. Kościuszki”, Warszawa, ul. Białowieska 22 oraz Parafia Najczystszego Serca Maryi, Warszawa, ul. gen. Chłopickiego 2.

W 2017 r. Jego imię nadano auli w Centrum Personalizacji Dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie.

 

Dziękuję Rodzinie kpt. cc Stanisława Jankowskiego za pomoc w opracowaniu niniejszego biogramu

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 r. powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilku Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

Źródła:

• informacje własne
• stanislawjankowskiagaton.pl
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 2. Rzeszów: Wydawnictwo „Abres”, 1996, s. 68–72. ISBN 83-902499-5-2.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny.

 

Zobacz także

• stanislawjankowskiagaton.pl
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 1
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 2
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 3
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 4
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 5
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 6
• Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 7
• biogram w Wikipedii