Michał Fijałka – Cichociemny

Michał Fijałka – Cichociemny

ps. „Pompa”, „Kawa”, „Wieśniak”, „Sokół”

vel Michał Gładysz vel Michał Gawlikowski, vel Michał Wojdanowski

 

ur. 5 października 1915 w Izdebkach (powiat brzozowski), zm. 20 września 1983 w Lublinie – kapitan piechoty, nauczyciel, żołnierz Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Wołyń AK, więzień UB, skazany (1944-1945), cichociemny

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Kontrowersje
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne
• Upamiętnienie

---

 

Urodził się 5 października 1915 w Izdebkach, w rodzinie chłopskiej. Uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. 31 maja 1935 zdał egzamin dojrzałości.

Od 21 września 1936 do 20 września 1937 uczestnik kursu podchorążych rezerwy piechoty przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich 22 Dywizji Piechoty Górskiej w Przemyślu.  Od 23 września 1938 do 2 listopada 1938 uczestnik ćwiczeń rezerwy.

Od października 1937 pracował w Zarządzie Głównym Związku Szlachty Zagrodowej w Przemyślu, potem jako instruktor oświatowy Związku Szlachty Zagrodowej w powiecie Turka nad Stryjem oraz w Dobromilu.

 

II wojna światowa

W lipcu 1939 zmobilizowany, w kampanii wrześniowej 1939 przydzielony do 5 Pułku Strzelców Podhalańskich.

20 października 1939 przez Sanok, Lesko, Baligród – Wetlina wyruszył na Węgry, przekroczył granicę polsko – węgierską, internowany. Ok. 25 lub 26 października dotarł do Budapesztu, później w obozie polskich uchodźców w Szob, następnie po otrzymaniu paszportu przez Jugosławię i Włochy przedostał się do Francji.

17 listopada 1939 we Francji, w koszarach Bessieres (Paryż) wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony do kompanii przeciwpancernej 4 Pułku Piechoty 2 Dywizji Strzelców Pieszych.

W kampanii francuskiej jako dowódca plutonu stacjonującej w Irais kompanii przeciwpancernej 4 Pułku Piechoty. Od 26 maja 1940 kompania włączona w skład francuskiej  11 Dywizji Piechoty w Reims. Z początkiem czerwca na pozycjach obronnych ok. 80 km na pólnocny zachód od Paryża, od 8 czerwca udział w ciężkich bojach, m.in. w rejonie Compiegne (9 czerwca 1940), lasu Crepi en Valois, następnie 11 czerwca na linii obronnej Wyganda Viellers Cotterets, 13 czerwca w rejonie Bezu Saint Germain.

Za udział w kampanii francuskiej odznaczony przez gen. Władysława Sikorskiego orderem Virtuti Militari. Odznaczony także Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

18 czerwca 1940 dotarł nad brzeg Atlantyku w La Rochelle, następnie omijając od południa Bordeaux przedostał się do portu Le Verdon sur Mer, stamtąd 25 czerwca 1940 dotarł do Wielkiej Brytanii.

28 czerwca w Biggar wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich formowanej 1 Brygady Strzelców. Od 14 września jako zastępca dowódcy plutonu 3 kompanii.

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, w sierpniu 1941 uczestnik szkolenia spadochronowego w ośrodku Brygady Spadochronowej w Leven. We wrześniu 1941 uczestnik szkolenia dywersyjno – strzeleckiego w Inverlochy Castle k. Fort William (hrabstwo Highland, Szkocja, Wielka Brytania). Podczas szkolenia zaprzyjaźnił się z Cichociemnymi: Władysławem Kochańskim, Wacławem Kopisto, Bolesławem Kontrymem, Hieronimem Łagodą, Adolfem Pilchem, Franciszkiem Rybką, Stanisławem Winterem, Janem Wożniakiem. Od 15 października 1941 do 31 listopada 1941 uczestnik kursu walki konspiracyjnej w STS 38 w Briggens. Na początku grudnia 1941 uczestnik kursu posługiwania się szyframi, atramentem utajnionym, podrabiania kluczy itp.

Od 11 grudnia uczestnik kursu spadochronowego w Wilmslow i w ośrodku Ringway pod Manchesterem. Od 5 stycznia do 14 lutego uczestnik kursu łączności w Dubdee. Od 21 lutego do 5 marca 1942 uczestnik szkolenia narciarskiego w Highland (Szkocja). Po zakończeniu szkoleń staż w kompanii łączności 1 Brygady Strzelców, następnie od 14 marca przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 7 kwietnia 1942. Od 6 do 19 kwietnia uczestnik kursu odprawowego, następnie na stacji wyczekiwania STA XVIII. Od 28 lipca do 18 sierpnia 1942 uczestnik rozszerzonego kursu odprawowego w STS 43 w Audley End, prowadzonego przez współtwórcę Cichociemnych kpt. Jana Górskiego.

Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 1/2 września 1942 sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Smallpox” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa XI), z samolotu Halifax W-7773 „S” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Julian Pieniążek, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Franciszek Pantkowski / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – F/S Tadeusz Madejski, F/S Wacław Żuk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Rogi”,  na terenie nadleśnictwa Łoś-Rogatki, w okolicach miejscowości Bogatki, 16 km na północny wschód od Grójca. Razem z nim skoczyli: por. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian, kpt. Bolesław Kontrym ps. Żmudzin, por. Hieronim Łagoda ps. Lak, por. Wacław Kopisto ps. Kra, por. Leonard Zub – Zdanowicz ps. Ząb.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dnia 30.VIII. Air Ministry zarządziło „red warning” dla trzech samolotów – trzech ekip. Gotowość ekip do wyjazdu na lotnisko uzyskano według planu – godz. 14.30. O godz. 14.30 lot został odwołany na skutek niepomyślnych warunków atmosferycznych.

Dnia 1.IX. – o godz. 12.oo – „yellow warning”, który trwał do godz. 16.10. Ekipy czekały w pełnej gotowości. O godz. 16.30 zarządzono lot. Ekipy udały się na lotnisko. Na skutek tak dlugiego wyczekiwania, odprawa ekip na lotnisku odbyła się w bardzo pospiesznym tempie. (…)

Nastąpiła wspaniała chwila – start trzech samolotów do Polski – po raz pierwszy w historii lotów do Polski: – lot 11/15, ekipa ob. Las (Reumatismus), na plac. odb. „Ugór”, nawigator – kpt. obs. Król, godz. 19.oo; – lot 12/16, ekipa ob. Żmudzin (Smallpox) na plac. odb. „Rogi”, nawigator – por. obs. Wodzicki, godz. 18.44; – lot 12a/17, ekipa ob. Kalia (Chikenpox), na plac. odb. „Igła”, nawigator – por. obs. Walczak, godz. 18.55.

(…) Duch ekip – doskonały. Załogi – jak zawsze – wspaniałe. (…) – lot 12/16 – por. obs. Wodzicki – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Rogi”. Sygnał świetlny plac. odb. dobrze widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się. Samolot wykonał dwa okrążenia. Samolot lądował o godz. 06.50. Czas lotu – 12. godz. 06 minut..” (s. 91)

 

18 stycznia 1943 pod dowództwem Jana Piwnika ps. Ponury uczestniczył w brawurowej akcji uwolnienia grupy dywersyjnej Wachlarza z więzienia w Pińsku razem z Cichociemnymi: Janem Rogowskim ps. Czarka, Wacławem Kopisto ps. Kra. Akcję przeprowadzono 18 stycznia 1943 o godz. 17.oo, zakończyła się sukcesem, po 15 minutach uwolniono ok. 40 więźniów, m.in. Cichociemnego kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. Wania.  Za akcję odznaczony Krzyżem Walecznych po raz drugi.

Zobacz – Teatr NN – m.in. Akcja na więzienie w Pińsku

 

Wojciech Lewicki – Spisani na straty
w: Kombatant, biuletyn UdSKiOR, styczeń 2013 r. nr 1 (265) s. 20 – 22

 

Od lutego 1943 zastępca inspektora Inspektoratu Rejonowego Kowel Okręgu Wołyń AK. Od lata 1943, pod pseudonimem „Sokół” walczył w obronie polskiej ludności Wołynia przed UPA. 10 listopada 1943 ciężko ranny w walkach w rejonie Rużyna, leczony konspiracyjnie w Kowlu.

W nocy 29/30 stycznia 1944, z oddziałami partyzanckimi:  Cichociemnych por. Walerego Krokay ps. Siwy oraz por. Zbigniewa Twardego ps. Trzask, a także por. Władysława Czermińskiego ps. Jastrząb oraz N.N. ps. Łuny, w akcji obronnej przeciw Ukraińcom we wsi Babie pod Szczurzynem, następnie 2 lutego 1944 w ataku na wieś Budyszcze przeciwko silnym oddziałom UPA. Od lutego 1944 dowódca 1 batalionu 50 Pułku Piechoty 27 Wołyńskiej Dywizji AK, z którą przeszedł cały szlak bojowy.

 

Feliks Budzisz – Cichociemny „Sokół” [Michał Fijałka]
w: Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Wołyński
czerwiec 2004 nr 2 (82), s. 24 – 28

 

Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244

 

 

Po wojnie

28 listopada 1944 aresztowany przez UB w Lublinie, w mieszkaniu przy ul. Wyszyńskiego (później ul. Sławińskiego), pod fałszywym nazwiskiem Michał Gawlikowski. Więziony na Zamku w Lublinie, w śledztwie podał, iż nazywa się Michał Wojdanowski. Oskarżony o dezercję z LWP, skazany przez Wojskowy Sąd Garnizonu Lubelskiego na 10 lat więzienia. Od maja 1945 w więzieniu we Wronkach.

19 września 1945 po amnestii zwolniony z więzienia. Po wyjściu na wolność w Trzebiczu, ujawnił się, podjął pracę w cukrowni w Szamotułach.

Pracował następnie w szkolnictwie rolniczym, kończąc inżynierskie studia rolnicze i pedagogiczne na UMCS w Lublinie. Prześladowany przez komunistów, wyrzucany z pracy.

Zmarł podczas pracy nad monografią 27 Wołyńskiej Dywizji AK. Książka ukazała się pośmiertnie w 1986, wydana przez Instytut Wydawniczy PAX (ISBN 83-211-0734-6).

 

---

 

 

Kontrowersje

Według mało wiarygodnej publikacji Krzysztofa A. Tochmana, od 16 lutego 1956 do 14 grudnia 1965 miał jako tajny informator ps. Osiecki współpracować ze Służbą Bezpieczeństwa. W tym zakresie „ustalenie” Krzysztofa A. Tochmana jest nierzetelne oraz nie jest oparte na dokumentach – jest wynikiem niewiarygodnych interpretacji.

Autor tej publikacji skompromitował się nierzetelnością m.in. w publikacji pt. Cichociemni 1941 – 1945. W 80 rocznicę pierwszego skoku bojowego do Polski, IPN Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2021 – patrz Rocznica pełna błędów.

 

Grzegorz Fijałka – Odpowiedź na artykuł Krzysztofa Tochmana
Michał Fijałka (1915-1983), tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki”,
w: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944 – 1989, Warszawa 2020, nr 1 (18)/2020 – pdf do pobrania

 

---

UWAGA – dane osobowe CC mających współpracować ze służbami specjalnymi „Polski Ludowej”
pochodzą z mało rzetelnej publikacji dr Krzysztofa A. Tochmana (patrz poniżej)
nie sposób ich zweryfikować (autor tylko w kilku przypadkach podał bliższe dane)
brak podanego kontekstu społecznego i osobistego ewentualnego podjęcia takiej współpracy
ponadto rzetelność tego autora może budzić uzasadnione wątpliwości:
patrz Rocznica pełna błędów, Odpowiedź na artykuł Krzysztofa Tochmana

Podane osoby mogą być bezpodstawnie wskazane jako współpracownicy służb…

---

Krzysztof A. Tochman – Michał Fijałka (1915-1983), cichociemny, żołnierz AK,
tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki”
w: IPN, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Warszawa 2009, nr 1(7),  s. 483-493

 

Filip Musiał – Trudna prawda
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54 – 59

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 20 października 1941
• porucznik
• kapitan – 23 lipca 1944

 

 

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari 
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Wojenny (Francja)

 

 

Życie rodzinne

Syn Józefa rolnika i Marii z domu Hućko. W 1944 roku ożenił się z Antoniną Leśniewską (1922-2014), łączniczką AK z Wołynia. Mieli czworo dzieci: Marię zamężną Rymar, dr nauk medycznych (ur. 1945), Tadeusza, inżyniera (ur. 1947), Danutę, mgr inż. ogrodnictwa, zamężną Bańko (ur. 1949) i Grzegorza, mgr. inż. (ur. 1951).

 

 

Dziękuję Rodzinie kpt cc Michała Fijałki za pomoc w opracowaniu niniejszego biogramu

 

 

Upamiętnienie

23 kwietnia 1990 roku odsłonięto tablicę poświęconą jego pamięci w kościele św. Jadwigi Królowej w Krakowie.

20 września 1992 szkoła podstawowa w Kodniu nad Bugiem otrzymała imię kpt. Michała Fijałki „Sokoła” i nowy sztandar.

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilku Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

Źródła:

• informacje własne
• Krzysztof A. Tochman, „Słownik biograficzny cichociemnych”, t 2, Rzeszów 1996, s. 37 – 40, ISBN 8390249952
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 46-47, 354, ISBN 83-86225-10-6
• Krzysztof A. Tochman, „Michał Fijałka. W obronie Wołynia”, Zwierzyniec-Rzeszów 2004
• Józef Turowski, Pożoga. Walki 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Warszawa: PWN, 1990, ​ISBN 83-01-08465-0​,
• Cichociemni z ziemi sanockiej rodem (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 8 (479) 10-20 marca 1989.
• Krzysztof A. Tochman: Michał Fijałka (1915-1983), cichociemny, żołnierz AK, tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki” w: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989. 2009, nr 1 /7/ Rzeszów 2009.

 

Zobacz:

• Teatr NN – Michał Fijałka
• Teatr NN – m.in. Akcja na więzienie w Pińsku

 

Posłuchaj relacji z archiwum Radia Wolna Europa (cykl Walki i prace Armii Krajowej):

• Odbicie więzienia w Pińsku