Jerzy Sokołowski – Cichociemny

Jerzy Sokołowski – Cichociemny

ps.: „Mira”, „Głaz”, „Józef”

Jerzy Władysław Sokołowski vel Jan Sokołowski, vel Mieczysław Lombacki, vel Jerzy Sokolnicki

 

ur. 12 października 1910 r. w Naukat (Turkiestan, Kazachstan), zm. 8 stycznia 1980 r. w Warszawie – major, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, współpracownik wywiadu ofensywnego AK, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, więzień gestapo, obozów koncenracyjnych: KL Auschweitz, KL Mittelbau-Dora, KL Bergen-Belsen (1943-1945), cichociemny

 

 

Od 1921 r. uczył się w szkole powszechnej w Myślenicach, nastepnie w Krakowie, od 1925 r. uczył się w II Gimnazjum Miejskim w Warszawie. Od 1928 r. w Korpusie Kadetów nr 1 we Lwowie, tam w 1933 r. zdał egzamin dojrzałości.

Od 1933 r. w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, po jej ukończeniu awansowany na stopień podporucznika 15 października 1935 r., przydzielony jako dowódca plutonu 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie. Awansowany na stopień porucznika 19 marca 1939 r.

Od 1 sierpnia 1939 r. dowódca plutonu szwadronu zapasowego 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej od 1 do 15 września jako dowódca szwadronu marszowego 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, od 16 września dowódca plutonu w Pułku Zapasowym Podolskiej brygady Kawalerii.

19 września przekroczył granicę z Węgrami, internowany. 3 stycznia 1940 r. uciekł, przez Jugosławię i Włochy  dotarł do Paryża. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, przydzielony jako dowódca plutonu do 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

 

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji, 21 czerwca 1940 r. ewakuowany, od 24 czerwca w Wielkiej Brytanii. Od 18 lipca 1940 r. dowódca plutonu 10 Brygady Kawalerii Pancernej, od 19 sierpnia 1941 r. przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 13 stycznia 1942, awansowany na stopień rotmistrza 30 marca 1942 r.

Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 30/31 marca 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Legging” (dowódca operacji: F/O Antoni Voellnagel, ekipa skoczków nr: VI), z samolotu Halifax L-9613 „V” (załoga: pilot – F/O Ryszard Zygmuntowicz, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Antoni Voellnagel / radiotelegrafista – Sgt. Leon Wilmański / mechanik pokładowy –  Sgt. Czesław Mądracki / strzelec – Sgt. Mieczysław Wojciechowski, F/S Wacław Żuk / despatcher – Sgt. Bronisław Karbowski).

Start z lotniska RAF Tempsford, zrzut 6 km poza planowaną placówkę odbiorczą „Kopyto”, w okolicach miejscowości Barycze, 8 km od Końskich, w pobliżu poligonu SS oraz obozu jeńców rosyjskich.

Razem z nim skoczyli: por. Stefan Majewicz ps. Hruby, por. Piotr Motylewicz ps. Grab, mjr. dypl. Tadeusz Sokołowski ps. Trop oraz kurier ppor. Jerzy Mara-Meyer.

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od 20 kwietnia 1942 r. przydzielony do IV Odcinka organizacji dywersyjnej Wachlarz (Baranowicze – Słuck – Bobrujsk – Żłobin – Lida – Mińsk – Borysów – Orsza) jako dowódca patrolu dywersyjnego w Mińsku Białoruskim.

 

Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy zrzutowych z placówki „Kopyto”.
Sprawa karna pchor. Tadeusza Szatkowskiego przed Wojskowym Sądem Specjalnym
Komendy Głównej Armii Krajowej
w: Dzieje Najnowsze, Instytut Historii PAN, nr 2/2018, s. 21 – 47

 

Na początku maja wysadził tory kolejowe pod pociągiem sanitarnym pomiędzy Fanipolem a Przyłuczkami, na szlaku kolejowym Mińsk – Stołpce.

Wraz z Cichociemnym kpt. Bohdanem Piątkowskim ps. Mak współpracował z ośrodkiem wywiadu ofensywnego Komendy Głównej AK, działającym pod kryptonimem O II WW-72, na zapleczu niemieckiego frontu wschodniego obejmującego grupę armii „Mitte”.

 

Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176

 

dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org

 

Od 1 grudnia 1942 r. dowódca ośrodka dywersyjnego w Słucku, ok. 10 grudnia 1942 r. po „wsypie” aresztowany w Płaszkowiczach przez gestapo, osadzony w siedzibie gestapo w Słucku. Uciekł, pod koniec grudnia dotarł do Warszawy. 21 stycznia 1943 r. w Mińsku, 2 lutego w Nieświeżu, w związku z przygotowywaniem akcji odbicia aresztowanych z konspiracji mińskiej. Akcję (nieudaną) przeprowadzono 6 lutego 1943 r.

Od 15 marca 1943 r. przydzielony do Oddziału IV (szkoleniowego) Kedywu Komendy Głownej AK, instruktor szkoły dywersji o kryptonimie „Zagajnik”, zorganizowanej przez Cichociemnego ppłk. Henryka Krajewskiego ps. Trzaska. Szkoła funkcjonowała do lipca 1944 r., przeszkolono w niej ok. 1200 żołnierzy AK.

Oprócz Niego instruktorami byli także m.in. Cichociemni: por. Stanisław Kotorowicz ps. Crown, por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, por. Jan Piwnik ps. Ponury, kpt. Alfred Paczkowski ps. Wania, por. Jan Rogowski ps. Czarka, por. Jan Marek ps. Walka, por. Ewaryst Jakubowski ps. Brat, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik. 

 

Halina Czermińska-Żelaźniewicz ps. Urszula – Ludzie z „Zagajnika” 1942-1944
w: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej,
teczka 492/WSK: Czermińska-Żelaźniewicz Halina ps. Urszula, s. 11 – 40
Kujawsko – Pomorska Biblioteka Cyfrowa
(bardzo dziękujemy Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej za życzliwą zgodę na publikację):

 

2 października 1943 r. podczas przeprowadzanej akcji likwidacyjnej aresztowany w Warszawie, na skrzyżowaniu Al. Jerozolimskich oraz ul. Nowy Świat. Przesłuchiwany w ciężkim śledztwie, torturowany w siedzibie gestapo przy Al. Szucha, następnie osadzony w więzieniu na Pawiaku, 5 października 1943 r. wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Działał w obozowym ruchu oporu.

27 lipca 1944 r. uciekł wraz ze Zbigniewem Kączkowskim (w obozie pod nazwiskiem Kaczanowski), po trzech dniach zostali schwytani, osadzeni w celi nr 11 „Bloku Śmierci”. W sierpniu 1944 r. wywieziony karnym transportem do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie, po kilku dniach do obozu koncentracyjnego KL Mittelbau-Dora, podobóz Dora Nordhausen. Pracował niewolniczo m.in. przy montażu stateczników do rakiet V-2, sabotując wykonywaną pracę.

W kwietniu 1945 r. ewakuowany do obozu koncentracyjnego KL Bergen – Belsen, 16 kwietnia uwolniony przez żołnierzy 2 Armii Brytyjskiej.

 

prof. Józef Garliński – Ruch podziemny w oświęcimskim obozie
publikacja Koła Byłych Żołnierzy AK – Oddział Londyn

 

 

Po wojnie

Od 7 maja 1945 r. w Wielkiej Brytanii, zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza. Od 28 sierpnia przydzielony do Inspektoratu Szkolenia Zawodowego, od 10 października w Oddziale Demobilizacyjnym Sztabu Głównego PSZ.

Od 2 grudnia 1945 r. przydzielony do 14 Pułku Ułanów w składzie 16 Samodzielnej brygady 1 Korpusu Polskiego. Awansowany na stopień majora 1 stycznia 1946 r. Zdemobilizowany 5 września 1946 r.

Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Pracował jako instruktor jazdy konnej, robotnik na farmie, stajenny, traktorzysta. Od 1949 r. pracował w „Aircraft Materials Ltd.”, następnie „Paul Escare”, od 20 marca 1951 r. jako tokarz w firmie „C.Salter”.

W 1957 r. jako autor opowiadania „Pijany wolnością”, opublikowanego w londyńskich „Wiadomościach” wygrał I nagrodę w konkursie: dwutygodniowy pobyt w Monte Carlo wraz z przelotem w obie strony.  Wynegocjował zamianę tej nagrody na przelot do Warszawy.

 

 

(…) Dziki ryk syren obozu koncentracyjnego Oświęcim ogłasza okolicy że jeszcze jeden szaleniec zawiśnie na oczach kilkunastu tysięcy więźniów i da dowód że swastyka silna i czuwa. (…)

„Wiadomości” (Londyn) nr 46
17 listopada 1957 r.

Jestem przy drutach, świat w ciemnościach maleńki i tak niebezpiecznie złudny. Sylwetki wież strażniczych są przerażająco blisko, mimo że do nich mam po około 25 m. Przeklęty pech. Między każdą wieżą spaceruje SS-Mann. O przecięciu drutów nie może więc być mowy, mimo że mam izolowane szczypce. A więc zabawa w kreta!  (…)

Jesteśmy znowu tylko we dwóch naprzeciw siebie: ja bezbronny, rozhisteryzowany szaleniec wolności, wyczekujący strzału i widzący beznadziejność każdej chwili wyczekiwania, a niezdolny do jakiejkolwiek decyzji czy prowokacji strzału chociażby, – i on, wytrawny morderca, – SS-Mann, – człowiek narodu „panów”, który bawi się mną jak kot myszą w małym zamkniętym pokoiku… (…)

Jerzy Sokołowski – „Pijany wolnością”

 

Ucieczka z KL Auschwitz – fragmenty najlepszej pracy zgłoszonej w konkursie na szkic autobiograficzny nt. „Najbardziej wstrząsające wydarzenie mojego życia”, wybranej w głosowaniu czytelników, opublikowanej  w: „Wiadomości” (Londyn) nr 29 (590), 21 lipca 1957 r., s. 2. 
Pełna treść na stronie Kujawsko – Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej

 

W kwietniu 1957 r. przyjechał do Polski, od 16 czerwca 1958 r. przyjechał na stałe. Od 18 sierpnia 1958 r. pracował jako brakarz w Polskich Zakładach Optycznych w Warszawie, od maja 1967 r. starszy dyspozytor w Służewieckich Zakładach Chemicznych, następnie do 1970 t. kierownik bazy magazynowej.

Zmarł 8 stycznia 1980 r. w Warszawie

 

 

Awanse

• podporucznik – 15 października 1935 r.
• porucznik – 19 marca 1939 r.
• rotmistrz – 30 marca 1942 r.
• major – 1 stycznia 1946 r.

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 1 stycznia 1945 r.
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Medal Wojska – trzykrotnie
• King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania)

 

 

Życie rodzinne

Syn Janusza, inżyniera budownictwa kolejowego oraz Marii z domu Jurskiej. W 1942 r. zawarł związek małżeński z Zofią z domu Dabrowską (ur. 1915 r.), secundo voto Rychwicką. Później zawarł związek małżeński z Ireną Szumowską.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 r. powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilku Cichociemnych oraz poświęconym Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T.1. Abres, Oleśnica 1994, s. 124–126. ISBN 83-902499-5-2.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii